PROFILAKTYKA PRZECIWZAKRZEPOWA

Szanowny pacjencie, opiekunie, rodzino!!!

    Co to takiego zakrzepica żylna?

Zakrzepica żylna jest chorobą wynikającą z zaburzeń przepływu krwi (zwolnienia) wskutek ucisku żyły lub unieruchomienia kończyny, zaburzeń krzepnięcia oraz uszkodzeniem ściany naczyniowej w wyniku urazu lub mikrourazów.

    Może stanowić pierwotną jednostkę chorobową, na którą cierpi pacjent hospitalizowany, jak również może być konsekwencją „unieruchomienia” chorego, zbyt małej aktywności pacjenta na skutek choroby- wówczas mamy do czynienie z tak zwaną wtórną jednostką chorobową.

    Zakrzepica żylna lokalizuje się najczęściej w żyłach podudzi, ale niekiedy również                              

   w naczyniach żylnych biegnących w obrębie uda, pachwiny czy miednicy. W rzadszych przypadkach choroba może dotyczyć kończyny górnej, żył trzewnych lub żył mózgowych.

    Zakrzepica jest poważna chorobą, której nie należy lekceważyć ,może wywołać powikłania. Skrzepy mogą odrywać się od ściany żyły, w której powstały i wędrować z prądem krwi                          

    w kierunku serca – nazywamy je wówczas materiałem zatorowym, a efekt niekorzystnego działania- zatorowością.

    Szczególnie groźną postacią zakrzepicy żylnej jest zator tętnicy płucnej (zatorowość płucna), który może prowadzić do śmierci. Odległym powikłaniem zakrzepicy żył głębokich kończyn dolnych może być zespół pozakrzepowy, objawiający się obrzękiem  i przebarwieniami na skórze goleni, a czasem doprowadzający do trudno gojących się owrzodzeń.

    Brak właściwego leczenia może doprowadzić do powstania obrzęków, zmian skórnych, owrzodzeń jak również do zatorowości płuc.

    Ryzyko wystąpienia zakrzepicy.

    Najbardziej na powstanie zakrzepicy narażone są osoby ciężko chore, o ograniczonej możliwości poruszania się oraz po większych zabiegach operacyjnych. W tych przypadkach osoby te znajdują się pod opieką lekarską i mają wdrożone procedury profilaktyki przeciwzakrzepowej.

    Szczególnie predysponowane do wystąpienia zakrzepicy są osoby z grup ryzyka.

    Czynniki ryzyka zakrzepicy:

• Ciąża i połóg.
• Nadwaga i otyłość (BMI>25kg/m²).
• Wiek powyżej 40 roku życia.
• Niewydolność serca III i IV HYHA.
• Występowanie u pacjenta innych chorób: choroby nowotworowe, cukrzyca, choroby                               o etiologii reumatoidalnej.
• Przebyta Żylna Choroba Zakrzepowo-Zatorowa.
• Duże zabiegi operacyjne oraz urazy (szczególnie w obrębie kończyn dolnych, miednicy i jamy brzusznej ).
• Unieruchomienie chorego na wskutek choroby (np. opatrunek gipsowy).
• Ucisk na naczynia żylne (np. guzki, krwiaki).
• Zakrzepica u członków rodzinny.
• Wrodzona lub nabyta nadkrzepliwość.
• Stosowanie niektórych leków (np. hormonalnych).
• Zła dieta – bogata w cukry i tłuszcze zwierzęce.
• Alkohol i palenie papierosów. 

Objawy zakrzepicy żył:

• Obrzęk podudzia lub całej kończyny (różnica obwodów ≥2cm pomiędzy zdrową, a chorą kończyną); obustronny obrzęk może być objawem obustronnej zakrzepicy lub zakrzepicy żyły głównej dolnej.
• Obrzęk siniczny – obrzęk i ból spoczynkowy (wraz z rozwojem martwicy kolor siny przechodzi w kolor czarny).
• Obrzęk blady – kolor skóry biały.
• Sucha i napięta skóra.
• Poszerzenie żył powierzchniowych utrzymujące się przy uniesieniu kończyny pod katem 45°.
• Uczucie pieczenia nóg, ocieplenie kończyny (zaczerwienienie nie jest charakterystyczne, może wynikać ze współistniejącego zapalenia żył powierzchniowych).
• Stan podgorączkowy lub gorączka (stan zapalny wokół żyły z zakrzepem).
• Ciężkość nóg.
• Kłujący ból w obrębie podudzi, tkliwość lub bolesność uciskowa, a niekiedy także ból spoczynkowy kończyny.
• Może pojawiać się zadyszka (duszność) oraz zaburzenia równowagi oraz ból w klatce piersiowej. 

    Nie lecz się na własną rękę. Jeśli zauważysz u siebie jakiekolwiek objawy zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu. Zakrzepica jest bardzo niebezpieczną chorobą, najczęściej kojarzoną z żylakami kończyn dolnych.

    Lekarz może stwierdzić podejrzenie zakrzepicy na podstawie konsultacji  i przeprowadzonego wywiadu z pacjentem oraz badania fizykalnego. W razie podejrzenia zakrzepicy żył głębokich zleci Ci wykonanie dodatkowych badań z krwi (tzw. koagulogram, na podstawie, którego można ocenić układ krzepnięcia) oraz badanie USG Doppler, podczas którego analizowany jest przepływ krwi żylnej.

    Profilaktyka przeciwzakrzepowa to kompleksowe działania, które mają na celu zredukować ryzyko wystąpienia zakrzepicy. Aktywność fizyczna aktywizuje mięśnie goleni i wpływa na tzw. pompę mięśniową. Dzięki aktywności fizycznej mięśnie napinają się   i rozluźniają co poprawia przepływ krwi do serca.

W zależności od stopnia zagrożenia chorobą stosuje się poniższe metody:

1. Leczenie uciskowe to nic innego jak stosowanie odzieży uciskowej oraz zabiegi przerwanej kompresji pneumatycznej.

    Odzież uciskowa czyli pończochy, podkolanówki i rajstopy, które maja za zadanie wywrzeć ucisk na żyły powierzchowne w nogach co spowoduje, że krew będzie szybciej płynęła z powrotem do serca. Odzież tą może stosować większość osób. Wszystkie te wyroby mogą być stosowane zarówno samodzielnie jak również w połączeniu z leczeniem farmakologicznym.

    Zabieg przerywanej kompresji pneumatycznej – jego celem jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia zakrzepicy. Zabieg ten jest bardzo prosty polega na pompowaniu mankietów na kończynach dolnych lub w zależności od potrzeb również górnych. W mankiecie poszczególne komory napełniają się powietrzem co wspomaga krążenie miejscowe i odpływ krwi do serca. Ten rodzaj zabiegu szczególnie poleca się osobom z przeciwwskazaniami do leczenia farmakologicznego zakrzepicy.

    Zarówno odzież uciskowa jaki i zabieg przerywanej kompresji pneumatycznej może być stosowany u kobiet w ciąży.

2. Aktywność fizyczna.

• Utrzymuj prawidłową masę ciała (wskaźnik BMI 18,5–25)
• Dbaj o systematczyną aktywność fizyczną, szczególnie taką, w której pracują mięśnie łydek.
• Unikaj pozostawania w bezruchu i długiego siedzenia; w trakcie pracy siedzącej rób przerwy na spacer i zmianę pozycji ciała.
• Na czas długich podróży (>4 h) samolotem, autokarem, pociągiem czy samochodem wkładaj luźne ubrania, a w trakcie, o ile to możliwe, rób przerwy, spaceruj lub systematycznie napinaj mięśnie łydek.
• Nie krzyżuj nóg podczas siedzenia. Pozwól, aby krew z nóg mogła przepływać swobodnie.
• Nie dopuść do odwodnienia organizmu. Pamiętaj aby wypijać odpowiednią ilość wody każdego dnia (co najmniej 1,5 – 2 litra wody).
• Dbaj o swoje zdrowie – wykonuj badania okresowe, unikaj stanów zapalnych, lecz te, które się pojawiają.
• Informuj swojego lekarza o przypadkach zakrzepicy w rodzinie.

    Poniżej kilka propozycji ćwiczeń, które można wykonywać:

• Zginanie i prostowanie nóg w stawach kolanowych i biodrowych leżąc na plecach (przesuwanie stopy po podłożu).
• Ćwiczenia stóp: zginanie i prostowanie stóp oraz kręcenie kółek stopami w jedną  i drugą stronę. Stawanie na palcach.
• Chodzenie w miejscu. Przetaczanie stóp na palce i pięty w pozycji siedzącej.

    Zachęcamy również w miarę Swoich możliwości do:

• Spacerów o umiarkowanej intensywności.
• Jazdy na rowerze (również na stacjonarnym).
• Pływania.

    Możesz sam w prosty sposób przeciwdziałać chorobie zakrzepowo – zatorowej.

• Jeśli palisz – Rzuć palenie.
• Unikaj spożywania alkoholu.

3. Leczenie farmakologiczne Stosowanie leków zmniejszających krzepnięcie (potocznie leki rozrzedzające krew) jest to najbardziej skuteczna forma profilaktyki zakrzepicy. Najbardziej znanym lekiem jest heparyna drobnocząsteczkowa w postaci zastrzyku podskórnego podawanego w brzuch.

    Heparyna drobnocząsteczkowa podawana jest każdemu pacjentowi unieruchomionemu (np. po urazie kręgosłupa, przy zabiegach na kończynach dolnych oraz po zabiegach chirurgicznych).

    Podawana jest na 12 godzin przed planowanym zabiegiem operacyjnym oraz przez zalecany okres pooperacyjny.

    U chorych ze współistniejącymi chorobami lub większym ryzykiem odpowiednią dawkę ustala lekarz.

    Instrukcja podawania leku:

     Dawkę leku, rodzaj preparatu należy stosować według zaleceń lekarza.

    Lek podawany jest przez pielęgniarkę lub samodzielnie przez pacjenta po krótkim przeszkoleniu. Samodzielne podawanie nie jest trudne.

    Heparynę drobnocząsteczkową wstrzykuje się podskórnie, lek należy wstrzykiwać codziennie, najlepiej o tej samej porze.

    Wykonanie iniekcji:

• Bezpośrednio przed wykonaniem zastrzyku należy starannie umyć ręce.
• Należy usiąść wygodnie lub przyjąć pozycję półleżącą, tak aby można było uchwycić fałd skóry oraz dobrze widzieć okolicę brzucha.
• Zastrzyk należy wykonać w fałd skóry brzucha w odległości ok. 5 cm na prawo lub na lewo od pępka, w linii pachowej tylnej (omijając pieprzyki, blizny).
• Wybrane miejsce należy przemyć wacikiem nasączonym środkiem odkażającym i poczekać, aż wyschnie.
• Z ampułkostrzykawki zdecydowanym ruchem należy zdjąć osłonkę igły. Nie należy nic więcej robić z ampułkostrzykawką, przede wszystkim nie usuwać pęcherzyków powietrza, ani nie wystrzykiwać leku ze strzykawki.
• Iniekcje heparyny drobnocząsteczkowej należy wykonywać głęboko podskórnie w tym celu uchwyć strzykawkę podobnie jak chwyta się długopis, a kciukiem i palcem wskazującym drugiej ręki należy uchwycić odkażony fałd skórny.
• Igłę strzykawki należy wbić w całości prostopadle do fałdu skórnego i delikatnie naciskając tłok wprowadzić pod skórę całą zawartość strzykawki.
• Następnie delikatnie usunąć igłę z fałdu skórnego i uwolnić fałd skóry.
• Strzykawkę z igłą należy zabezpieczyć i wyrzucić, najlepiej do specjalnego zamkniętego pojemnika, kierując igłą w dół. Opakowanie takie można oddać do utylizacji w aptece lub przychodni.

NIE WYRZUCAĆ DO ODPADÓW KOMUNALNYCH.

• Zastrzyki należy podawać naprzemiennie raz po lewej raz po prawej stronie.
• Bezpośrednio po wykonanym zastrzyku umyj dokładnie ręce.

Piśmiennictwo:

1. „Cichy zabójca” Rozmowa z prof. dr hab. n. med. Witoldem Tomkowskim, Super Express – dodatek specjalny 2009
2. „Co to jest choroba zakrzepowo – zatorowa i jak jej zapobiegać” www. poradnik medyczny.pl
3. Jan Fibak, Chirurgia, PZWL, Warszawa 2001
4. „Zakrzepica” www. thrombosis.pl

Opracowała:                                       

Iwona Laskowska                                        

Specjalista Pielęgniarstwa Zachowawczego